روزها بی حوصله می گردیم. شب ها آرام نداریم. مدت ها برای سفر برنامه ریزی می کنیم. در سفرها به فکر خانه ایم. ماه را تماشا می کنیم، نور خورشید را بر پوست دستمان احساس می کنیم. مجله های علمی و فرهنگی را ورق می زنیم. وبگردی می کنیم. وبلاگ می خوانیم. چشممان از صفحه های مانیتور آزرده می شود و گوشی را کنار می گذاریم. کتاب را ورق می زنیم. می نویسیم. لباس می پوشیم، کفش به پا می کنیم و قدم می زنیم.
زندگی بیوده تر از این هم می تواند باشد؟
در ژرفاژرف تاریکی و خاموشی، بانگی فراگوش ها رسید. مردی افتان و خیزان به نزدیک کلبه ها می آمد. خسته می نمود. چنان خسته که فهمیدیم خویشتن را به تنهایی از کوه بالا کشیده است. راه نادانسته به راه افتاده، یا در میانه ی مسیر، به حادثه ای گرفتار آمده بود. در روشنایی ماه نیمه، چندان کوهستان پیدا نبود که مردی را –خسته و بی مَرکَب، با عصای کوتاه و با توشه ی بسیار- یارای آن باشد که از سنگ ها و تخته سنگ ها بگذرد و تا کلبه ها برسد. او راه را نمیدانست یا حامل تصمیمی چنان بزرگ بود که راست بالا آمدن از این جانبِ کوه را برگزیده بود.
ابرها دیگر بار روی ماه را پوشاندند. برق چشمان مردِ تلاشگر باز خاموش شد. دانستیم که دیگر بار او را نخواهیم دید و خبرش را نخواهیم شنید، چرا که بانگی دیگر شنیده بودیم و صدای مهیب ریزش سنگ ها را- چنان مهیب که صدای نفرت انگیز خرد شدن استخوان را در خود حل کند.
بسیار گریستم، آرام و بی صدا، ایستاده، تنها و در خود فرو رفته. در روشناییِ مبهم دم صبح و در تاریکی و سکوت انتهای شب، چیزی هست که مثل سبکیِ روحِ بعضی آدم ها در من اثر می کند. انگار که محکوم باشم به گریستن، درد و لذتم قطره قطره شانه هایم را می لرزانَد؛ ایستاده ام و به خود می پیچم.
پیش از آن دو زانو نشسته بودم، میان پنج، شش نفر بیداری که ایستاده بودند گِردم و به آسمان نگاه می کردند. گردنم را بالا گرفته بودم و خیره به طلوعِ تک به تکِ ستاره های جبار، بلند بلند منزوی خوانده بودم: خیال خام پلنگ من به سوی ماه جهیدن بود.
پیشتر حتا، گرد هم نشسته بودیم و بازی کرده بودیم، و سرودهای قدیمی خوانده بودیم. هرچند که آسمان آن قدر صاف نبود و غبار داشت و افق محدود بود و روشن، اما آدم ها کم بودند و من صافی بودم. خوب شد که گلشن نبود.
قبلا هم یک بار دچار چنین حمله ای شدم. شب بود، ناگهان ترسیدم که تنها شوم، و به این بهانه مفصل گریستم. چهارشنبه غروب هم، اول معده ام از گرسنگی به سوختن افتاد، و بعد از گرسنگی ترسیدم، و از تاریکی شب ترسیدم، و از روشنایی موهوم تیر چراغ برق ترسیدم، و از آدماهایی که نگاهم می کردند ترسیدم، و از موتورسوارها و صدای نزدک شدنشان از پشت سر، و از خیابان شلوغ، و از کوچه ی خلوت، از کرکره ی مغازه ها، از ایستادن در پیاده رو و از راه رفتن. از همه چیز می ترسیدم و در قلبم خشک شده بودم. مثل نوزادی که چشمش هنوز درست نمی بیند، از هر چیزی می ترسد، و تنها به دست های مادرش اعتماد می کند. کودک ناتوانی بودم که در تاریکی خیابان گیر افتاده است و دیوانه وار دنبال دستی آشنا می گردد. بی تاب بودم. سیر نمی شدم. آرام نمی شدم. می ترسیدم که گریه کنم و می ترسیدم که تا خانه را بدوم؛ به تمام معنا گیر افتاده بودم.
برساوش بود که می توانست نجاتم دهد، که نداد.
پرسش از ماهیت هنر، حقیقت اثر هنری و منشاء و سرآغاز هنر از حمله مهمترین پرسش هایی است که فلسفه ی هنر باید به آنها پاسخ دهد. هایدگر، به عنوان فیلسوف مدرن، از دریچه ی فلسفه اش به هنر نیز نگاه میکند. فلسفه ی او به دنبال اعاده ی پرسش از وجود است و نگاهش به هنر نیز از این زاویه است که نحوه ی وجود اثر هنری را بررسی کند: هنر، یک جنبه ی چیز بودن دارد و یک جنبه ی اثر بودن. تفسیر کدام جنبه ما را به ذات اثر هنری نزدیک میکند؟ هایدگر دائما از خود سوال میکند و مطالب را رفت و برگشتی پیش میبرد. به همین دلیل گاهی به نظر میرسد پاسخی داده نشده چون راه حل سوال حاضر، نقض پاسخی است که به این سال منجر شده. تو گویی متن بیشتر از این که مجموعه ای از جوابها باشد، مجموعه ای از سوالاتِ پرداخته شده است: رابطه ی اثر هنری با دنیای اطراف چگونه است؟ اصلا آیا چنین رابطه ای وجود دارد؟ یا باید وجود داشته باشد؟ حقیقت و اثر هنری چه نسبتی دارند؟ اینها نمونه ای از سوالاتی هستندکه این یادداشت در تلاش است بر اساس فصل کار هنری و حقیقت از کتاب «زبان و شعر و اندیشه ی رهایی» اثر مارتین هایدگر پاسخ دهد.
این ولی با قبلی فرق دارد. باید جمع شویم دور هم، جاهای جدیدی را کشف کنیم و معما حل کنیم. قاطی ماجرا شدن برای بچه های پردیس مرکزی دانشگاه تهران که خیلی راحت است، ولی همه ی آن هایی که بازی به هر نحوی گوشه ای از زندگیشان است، می توانند بیایند و بازی کنند و لذتش را ببرند. هم به آن ها که اهل ویدئو گیم اند خوش می گذرد، هم به آن ها که به بازی های رومیزی و معما و فانتزی علاقه دارند. هم به دانش آموزها، هم به دانشجوها، هم به آن ها که از این حرف ها دل کنده اند و زندگیشان را می کنند.
شور و شوق، راه رفتن، دیدن و بات تلگرام تنها ملزومات این بازی اند :)
به همه این خبر را برسانید! شاید کسی که قرار است سنگ را نجات بدهد همان کسی باشد که فکرش را نمی کنید!
«مثلاً مىتوان گفت که براى خود فرد بازیگر، بازى، یک امر جدى نیست و درست به همین دلیل است که بازى انجام می‌گیرد. بدین ترتیب، ما مىتوانیم بکوشیم تا از این دریچه، مفهوم بازى را تعریف کنیم: آنچه صرفاً بازى است، جدى نیست. بازىکردن، رابطه ذاتی خاصى با امر جدى دارد. این تنها به‌واسطه آن نیست که ‹غایتِ› بازى امرى جدى است یا به تعبیر ارسطو، ‹به منظور تجدید قوا› صورت مىگیرد. مهمتر آن است که در خود بازىکردن، جدیتی خاص، بلکه مقدس نهفته است. با اینحال، در رفتار بازیگرانه، تمامى روابط غایى که تعیّنبخش موجود فاعل و دغدغه مند است، محو نمیشود، بلکه به گونهاى خاص به حالت تعلیق درمىآید. بازیگر خود میداند که بازى، فقط بازى است و در جهانى صورت مىپذیرد که با جدى بودن غایات، تعیّن پیدا مىکند، اما این دانستن او به گونهاى نیست که او به عنوان بازیگر، نسبتی را که با جدّیت دارد، خودش هم مد نظر داشته باشد، زیرا بازى تنها هنگامى غایتش را برآورده مىسازد که بازیگر در بازى محو شود. آنچه موجب مىشود که بازى به معنای اتمّ بازى باشد، نه رابطه آن با امر جدى بیرونی است که بازى بر آنها دلالت دارد، بلکه جدى بودن در هنگام بازى است. کسى که بازى را جدى نگیرد، بازى‌خراب‌کن است.»
گادامر، حقیقت و روش
بسم الله
سومین کتاب نقد کانت حاوی نظرات او درباره ی زیباشناسی است. جایگاه زیباشناسی در فلسفه ی کانت به طور خلاصه اتصال دهندگی میان دو نقد دیگر و در واقع دو جهان دیگر او است. میان اراده ی اخلاقی و پدیداری ضروت، قوه ی حکم ارتباط برقرار میکند؛ «احساس» واسطه ی میان شناخت عین و عمل در رابطه با آن است. یادداشت حاضر بر اساس دقیقه ی اول کتاب نقد قوه ی حکم نوشته شده است که به نقش رضایت در حکم ذوقی، که همان حکم زیباشناختی است، میپردازد.
«καταλα τα καλα» یعنی: زیباها دشوارهایند.
«اگر کسی از من بپرسد آیا قصری را که در برابرم می بینم زیبا می یابم، می توانم پاسخ دهم: من این گونه چیزها راکه فقط برای خیره کردن چشمان ساخته شده دوست ندارم، یا مثل آن که هیچ چیز پاریس بیشتر از غذاخوری های آن خوشایندش نبود یا به شیوه ی روسو بیهودگی بناهای عظیم را که باعث عرق ریختن مردم به خاطر این گونه چیزهای زاید می شود نکوهش کنم. بالاخره می توانم به آسانی خود را قانع کنم که اگر خودم را در جزیره ی نامسکونی بیابم و امیدی به بازگشت میان آدمیان نداشته باشم و بتوانم چنین بنای باشکوهی را به صرف آرزو کردن آن به گونه ای سحرآسا به وجود آورم، اگر سرپناهم به قدر کافی راحت باشد حتی زحمت این آرزو را به خود نمی دهم. همه ی این ها به جای خود ممکن است مقبول و مورد تایید باشد، اما فعلا به مطلب ما ربطی ندارد. ما فقط می خواهیم بدانیم آیا تصور صرف از عین در من همراه با رضایت است، هر چند نسبت به وجود متعلق این تصور بی تفاوت باشم.»
نقد قوه ی حکم- ترجمه ی عبدالکریم رشیدیان
می گوید علاقه «رضایتِ ناشی از تصور وجود عین» است. بعد می گوید «رضایتی که حکم ذوقی را ایجاب می کند فاقد هر علاقه است.» و من می پرسم: چرا؟ چرا حکم ذوقی خالص، نه حامل علاقه است، نه علاقه آفرین؟ چه طور شد که از کارآمدی و ابزارانگاری شدید افلاطون در زیبایی به این جا رسیدیم؟
***
بالاخره اتفاقی افتاد که می دانستم بنا است روزی بیافتد. آدم هایی این جا را یاد گرفته اند که آدم هایش را در عالم واقع دیده اند. پس این را هم یاد بگیرید که این جا گاهی چیزهایی می نویسم که آدم هایش در دنیای شما وجود دارند، اما اتفاق هایش در ذهن من افتاده اند. گاهی چیزهایی می نویسم که شکل منحطّ واقعیت است. آدم ها را از دریچه ی نوشته های من نبینید، این جا همه چیز را نمی نویسم.
تازگی سریالی کشف کرده ام. آمریکاییِ کم و بیش تمیزی است، قدیمی. کت های بلند می پوشند و همدیگر را به اسم فامیل صدا می کنند. موضوع سریال خانم و آقایی هستند که من بسیار مسرورم از این که در ابتدای سیزن سوم هنوز ازدواج نکرده اند. امیدوارم تا اپیزود آخر هم دوست بمانند. فاکس را البته کارگردان یک دو بار در "صحنه" انداخته، که من این طور تعبیرش می کنم که می خواسته نشان دهد آدم است و میل دارد، منتها اسکالی را به این چشم نمی بیند. این رابطه آرامم کرد، دوستیِ پایدار. آدم ها مجبور نیستند ازدواج کنند که پای هم بمانند. (حتا پای هم پیر شوند. :-دی) خصوصا که جایی لای قسمت هایش، فرانسیس ها را هم دیدم. نمی دانم کدامتان درباره اش نوشته بودید. فرانسیس ها این تاثیر را عمیق تر کرد، هرچند که شیرینیِ لباس ها و آداب معاشرتِ اسکالی و مالدر را نداشتند. (آن وقت این میان جان و شرلوک را می چپانند بغل هم. لعنت به زندگی خب :|)
به شخصیت اسکالی و مالدر فکر می کنم، و به تمام شخصیت های دیگری که از فیلم های اندک و داستان های بسیاری که خوانده ام در ذهنم نشسته، و به شخصیت خودم. من خیلی کم فیلم دیده ام. آن قدر که زهره بعد از یک هفته معاشرت با من بین کلاس ها، به این قاعده ی کلی رسید که «ازش نپرسید فلان فیلم رو دیده یا نه، چون ندیده.» بگذریم. فیلم هایی که دیده ام بیشتر به همین دلیل دیده ام: شخصیت. (یا داستان. ولی حالا شخصیت مهم تر از داستان است.) انگار که لا به لای این هایی که ازشان خوشم آمده یا بدم آمده، بین پروفسور اسنیپ و اینویاشا و کاکاشی سنسی و ساتسوکه و دارسی و شرلوک، بین کاگومه و ناروتو و جان و مری و فرانسیس ها و کیت اسنیکت و لوپین و جینی، ادامه نمی دهم. منظور این که بین این ها چیزی از من هست که دنبالش می گردم. دیوانه ی لباس ها و مدل رفتارشان می شوم، بعد می بینم که من این ها نیستم. من اسکالی نیستم که بارانی بلند بپوشم و مالدر را نجات بدهم، یا بغلش بگیرم و گریه کنم. من تانکس نیستم که خفن باشم. من شاید غمی در دلم داشته باشم، مثل شرلوک غمگین نیستم. شاید مثل فرانسیس یا کاگومه «های» باشم، چادر سر می کنم، و با پسرهای همکلاسی سر سنگین برخورد می کنم.
دنبال خودمم، همین.
